Müalicə üsulları

Kök hüceyrə əməliyyatı

Kök hüceyrə nə deməkdir?

Kök hüceyrələr hansı xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur?

Kök hüceyrələr necə əldə edilir?

Kök hüceyrələr necə tətbiq olunur?

Kök hüceyrə terapiyasının nəticələri nələrdir?

Kök hüceyrə terapiyasının riskləri varmı?

Kök hüceyrə müalicəsinin qiyməti

Kök hüceyrələr insanların bütün toxumalarında damarların ətrafında yerləşən progenitor hüceyrələrdir. Toxuma zədələndiyi zaman bu hüceyrələr aktivləşərək bir tərəfdən toxumanın təmiri üçün lazım olan böyümə faktorlarını ifraz edir, digər tərəfdən də sağalma üçün lazım olan əzələ, sümük, oynaq qığırdaqları, yağ kimi fərqli toxumalara çevrilə bilirlər. Bədənin sağalma və təmir reaksiyasının bir hissəsi kimi xidmət edirlər. Son illərdə xəstəliklərin müalicəsində kök hüceyrələrin istifadəsi ilə bağlı bir çox tədqiqatlar aparılmışdır.

Kök hüceyrələr müxtəlif toxumalara çevrilə bilər.

Kök hüceyrələrin iki əsas növü var. Döldən əldə edilən kök hüceyrələr yüksək transformasiya potensialına malikdir, lakin etik problemlərdən dolayı istifadəsi çox məhduddur. Bu gün geniş şəkildə istifadə edilən yetkin kök hüceyrələr, transformasiya qabiliyyətləri daha az olsa da, asanlıqla əldə oluna bildikləri üçün geniş şəkildə araşdırılır.

Kök hüceyrələr hansı xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur?

Dayaq-hərəkət yaralanmalarında çoxlu eksperimental tədqiqatlar aparılsa da, bu gün kök hüceyrələrin ən mühüm istifadəsi zədələnmiş oynaq qığırdaqlarının bərpasındadır. Bundan əlavə, onların müxtəlif əzələ zədələnmələrində və sınıqların birləşməsində istifadəsi üzrə eksperimental tədqiqatlar aparılır.

Kök hüceyrələr necə əldə edilir?

Mədəni kök hüceyrələrin mikroskop altında görünüşü bədənin bir çox toxumasında tapılsa da, dayaq-hərəkət sistemi xəstəliklərinin müalicəsində araşdırılan kök hüceyrələr ən çox sümük iliyindən alınır. Bundan əlavə, kök hüceyrələr əzələ, yağ toxuması və dizləri əhatə edən sinovial membran kimi toxumalardan əldə edilmişdir. Bu toxumalardakı hər 100.000 hüceyrədən təxminən biri kök hüceyrə olduğu üçün bu hüceyrələrin təsirli olması üçün çoxalması lazımdır. Bu çoxalma iki yolla edilə bilər. Kök hüceyrələrdən toxuma nümunəsi istehsal edilərək çoxaldıla bilər və ya kök hüceyrələr xüsusi sentrifuqa sistemlərindən istifadə edilərək cəmləşdirilə bilər Hüceyrə anlayışı iki mərhələli bir prosesdir, əvvəlcə toxumanın götürülməsini və istehsal olunan hüceyrələrin, sonra ikinci prosesdə xəstə toxumaya transplantasiya edilməsini tələb edir. Xəstəliyin ötürülməsinin qarşısını almaq və arzuolunmaz hüceyrələrin köçürülməsinin qarşısını almaq üçün hüceyrə mədəniyyəti prosesləri yüksək standartlara malik xüsusi laboratoriya şəraitində aparılmalıdır. Digər tərəfdən sentrifuqa ilə əldə edilən kök hüceyrələr eyni mərhələdə tətbiq oluna bilər və xüsusi hazırlanmış laboratoriya mühitləri tələb olunmur.

Kök hüceyrələr necə tətbiq olunur?

Kök hüceyrələr kultura və ya sentrifuqa üsulu ilə əldə edildikdən sonra iki şəkildə tətbiq edilir. Bunlardan biri də oynağa birbaşa inyeksiya üsuludur. Bu prosesdə, yerləşdirmə verildikdən sonra kök hüceyrələrin zədələnmiş bölgəyə öz-özünə çatması gözlənilir. İkinci üsulda isə kök hüceyrələr matris adlanan qapaq formalı daşıyıcılara yerləşdirildikdən sonra oynaq cərrahi yolla açılır və kök hüceyrələrin olduğu bu matriks zədələnmiş nahiyəyə yerləşdirilərək müxtəlif yapışdırıcılarla bərkidilir. Bu matrislər heyvan kollageni ilə yanaşı, sintetik polimerlərdən də hazırlana bilər və onların ümumi xüsusiyyəti illər ərzində bədəndə həll olmalarıdır. Kök hüceyrələrin effektivliyini artırmaq üçün PRP (trombositlə zəngin plazma) hialuron turşusu və kimyəvi maddələr kimi böyümə faktorları əlavə edilə bilər. Matris üzərinə yerləşdirilən kök hüceyrələrin, uyğun mühit təmin edildikdə, qığırdaq hüceyrələrinə çevrilərək zədələnmiş nahiyədə bərpa toxuması əmələ gətirməsi hədəflənir.

Kök hüceyrələr insanın genetik quruluşunda heç bir dəyişiklik etmir və gen terapiyası hesab edilmir.

Kök hüceyrə terapiyasının nəticələri nələrdir?

Kök hüceyrələrin qığırdaqların təmirində istifadəsinə dair yüzlərlə heyvan təcrübəsi olmasına baxmayaraq, onların insanlarda tətbiqi çox yenidir. Qısa təqib dövrü və az sayda xəstə ilə 20-yə yaxın insan araşdırması dərc edilmişdir. Bu tədqiqatlarda işlərin təxminən 80%-də uğurlu nəticələr bildirilmişdir. Kök hüceyrə terapiyası ilə əmələ gələn qığırdaq təmir toxuması formasındadır, lakin orijinal oynaq qığırdağının quruluşuna malik deyil. Bu təmir toxumasının uzunmüddətli davamlılığı hələ məlum deyil. Bir çox eksperimental araşdırmada, klassik qığırdaq bərpası üsullarına kök hüceyrələrin əlavə edilməsi ilə daha keyfiyyətli müalicəvi toxuma meydana gəldiyi göstərilmişdir.

Kök hüceyrə terapiyasının riskləri varmı?

Kök hüceyrələr istənilən növ hüceyrəyə çevrilmə qabiliyyətinə malikdir. Bu, bəzən arzuolunmaz hüceyrələrə çevrilməsi ilə nəticələnə bilər. Qığırdaq təmiri üçün tətbiq edilən kök hüceyrələrin qığırdaq yerinə sümüyə çevrilə biləcəyi bildirilir. Oynaqdaxili mühitdə sürətlə böyüyən hüceyrələrin təmir tamamlandıqdan sonra böyüməyə davam etməsi başqa bir problem olaraq qalmaqdadır. Bu həddindən artıq böyümə ikinci əməliyyat tələb edə bilər. Döldən alınan kök hüceyrələrin şişə çevrilməsi riski də var. Yetkinlərdə kök hüceyrələrdə şiş meydana gəlməsi bu günə qədər aşkar edilməyib.

Nəticə

Çox perspektivli eksperimental tədqiqatlar və qığırdaq zədələrinin müalicəsində kök hüceyrələrin istifadəsi ilə bağlı bir neçə insan tədqiqatı var. Bu gün ən uyğun hüceyrə mənbəyinin nə olduğu, hüceyrənin hansı dozada verilməsi, hüceyrə kulturasının lazım olub-olmaması, hüceyrələrin yeridilməsi və ya daşıyıcı implantın qoyulması, hansı böyümə faktorlarının qığırdaq əmələ gəlməsinə müsbət təsir etdiyi mövzusunda fikir birliyi yoxdur və bu mövzuda işlər davam edir. Hal-hazırda dünyanın müxtəlif ölkələrində insanlarda kök hüceyrələrin tətbiqini araşdıran 3000-ə yaxın klinik tədqiqatlar davam edir. Oynaqda yerləşdirilən hüceyrələrin həddindən artıq böyüməsi və qığırdaq yerinə sümüyə çevrilməsi hələ də problem olaraq qalır. Müalicəvi toxumanın keyfiyyəti və davamlılığı və ətrafdakı qığırdaqla inteqrasiyası ilə bağlı bir çox ümidverici nəticələr olsa da, prosedurun uzunmüddətli nəticələri hələ məlum deyil.

Oynaq Xəstəliklərində Kök Hüceyrə Terapiyası

Artikulyar qığırdaqların əsas vəzifəsi oynaqların yük daşımasını və rahat hərəkət etməsini təmin etməkdir. Oynaq qığırdaqları insanın bədən çəkisinin 20 qatına qədər olan qüvvələri qəbul edərək, onların oynaq səthlərində bərabər paylanmasını təmin edir və bu qüvvələr oynağın zədələnməsinin qarşısını alır. Ancaq bütün bu müsbət xüsusiyyətlərə əlavə olaraq, qığırdaq toxumasının yalnız 2-5% -i qığırdaq əmələ gətirən hüceyrələrdən ibarətdir. Başqa sözlə, qığırdaq toxumasını əmələ gətirən qığırdaq hüceyrələrinin sayı digər toxumalara nisbətən son dərəcə azdır. Degenerativ artroz (xalq arasında kalsifikasiya adlanır) oynaqlarda qığırdaq toxumasının aşınması nəticəsində yaranan xroniki xəstəlikdir. Degenerativ artroz bədənin bütün oynaqlarına, xüsusən də diz və kalça oynaqlarına təsir edə bilər. Degenerativ artroz əsasən spontan olaraq müəyyən bir səbəb olmadan inkişaf etsə də, bəzən travmadan sonra da baş verə bilər. Xüsusilə dizdə ön çarpaz bağın qopması nəticəsində diz oynağının qığırdaq toxumasında aşınma müşahidə oluna bilər. Degenerativ artroz nəticəsində oynaqlarda ağrı, şişlik və hərəkətin məhdudlaşdırılması inkişaf edir ki, bu da proqressiv şəkildə irəliləyir və gündəlik işlərin qarşısını alaraq xəstənin həyat keyfiyyətini pozur. Degenerativ artroz cəmiyyətdə çox yayılmış bir problemdir və 60 yaşdan yuxarı insanların 25% -ində dizlərdə degenerativ artroz var.

Degenerativ artroz inkişaf edən oynaqlarda ən mühüm problem, qığırdaq toxumasının özünü bərpa etməsi, başqa sözlə, qığırdaq toxumasının regenerasiya gücünün qeyri-kafi olması və artrozla meydana gələn zədələri bərpa edə bilməməsidir. Buna görə də, qığırdaq hüceyrələrinin çoxalması üçün xarici əlavə lazımdır. Kök hüceyrə müalicələri tibbin bütün sahələrində bir çox xəstəlik üçün böyük ümidlərə səbəb olmuşdur. Son zamanlar cəmiyyətdə tez-tez rast gəlinən diz və omba degenerativ artrozlarının müalicəsində kök hüceyrə tətbiqləri populyarlıq qazanıb və xəstələrin ümidinə çevrilib. Kök hüceyrələr bədənimizin əsas sütunlarındandır və bir çox toxumalarda geniş yayılmışdır. Kök hüceyrələrin ən əhəmiyyətli xüsusiyyəti, birdən çox fərqli hüceyrə növünə çevrilmə qabiliyyətidir. Onların əsas vəzifəsi bədəndəki zədələnmiş toxumaları həmin toxumanın xüsusi hüceyrəsinə çevrilərək bərpa etməkdir. Qığırdaq problemləri üçün istifadə edilən kök hüceyrə növü mezenximal kök hüceyrə adlanır və bu tip kök hüceyrələr sümük, qığırdaq, əzələ və yağ hüceyrələrinə çevrilmə qabiliyyətinə malikdir. Bədəndə bu toxumalarda zədələnmə baş verdikdə, kök hüceyrələr zədələnmiş toxumanın lazımlı xüsusi hüceyrəsinə çevrilərək təmirini təmin edir. Mezenximal kök hüceyrələr daha çox dərialtı yağ toxumasında olur.

Zəruri hallarda, mezenximal kök hüceyrələr zədələnmiş toxumaların bərpası üçün sümük, qığırdaq, əzələ, tendon və yağ hüceyrələrinə çevrilərək xüsusi hüceyrələrə çevrilirlər. Bu dərialtı piy toxuması dayaq-hərəkət sistemi problemlərində tətbiq edilən kök hüceyrə müalicələri üçün istifadə olunur. Əvvəlcə çox yüngül anesteziya ilə xəstələrin qarnında 3 mm-lik kəsiklə xüsusi aparatlar vasitəsilə az miqdarda piy toxuması çıxarılır. Daha sonra əməliyyat otağında bu məqsədlə xüsusi hazırlanmış başqa bir cihazla alınan piy toxuması işlənir və stromalvaskulyar fraksiya deyilən mikroskopik toxuma hissəcikləri ayrılır. Stromalvaskulyar fraksiya kök hüceyrələrlə çox zəngindir. Son mərhələdə çoxlu sayda kök hüceyrə ehtiva edən stromalvaskulyar fraksiya yağlı məhlul nəzərdə tutulan birləşməyə yeridilir. Bu prosedur zamanı dizdə cərrahi kəsik aparılmır və xəstə eyni gündə evə buraxılır, xəstəxanaya yerləşdirmə tələb olunmur. Enjekte edilmiş məhlulda kök hüceyrələrlə birlikdə bəzi işlənmiş yağ toxuması var. Kök hüceyrə ilə zəngin stromalvaskulyar fraksiyasının oynaqdaxili yeridilməsi nəticəsində ;

- Piy toxuması oynaqda əhəmiyyətli yağlanma təmin edir, oynaqların hərəkətini asanlaşdırır və dolayı yolla ağrıları azaltmağa kömək edir.

- Stromalvaskulyar fraksiyadakı hüceyrələr bəzi kimyəvi maddələr ifraz edərək oynaqda ödəm əmələ gətirir. Onlar iltihabı və sinoviti azaltmağa kömək edir.

Kök hüceyrələr isə xüsusi qığırdaq hüceyrələrinə çevrilir və zədələnmiş qığırdaq toxumasının təmirini təmin edir.

Kök hüceyrə tətbiqləri cavanlaşdırıcı və bərpaedici xüsusiyyətlərə malikdir. Bu şəkildə kök hüceyrə tətbiqinin ən əhəmiyyətli üstünlüyü, kök hüceyrələrin insanın öz piy toxumasından alınması, laboratoriyada heç bir dəyişiklik və ya istehsal prosesi tətbiq edilmədən zənginləşdirilməsi və eyni seansda xəstəyə qaytarılmasıdır. Piy toxuması və dolayısı ilə kök hüceyrələr insanın öz toxumasından alındığı üçün rədd edilmə və ya allergik reaksiya kimi hallar müşahidə olunmur. Kök hüceyrələrin intraartikulyar tətbiqləri degenerativ artrozla məhdudlaşmır. Xüsusilə idman zədələri nəticəsində yaranan qığırdaq zədələrində tək başına və ya digər cərrahi tətbiqlərlə birlikdə tətbiq oluna bilər. Bundan əlavə, kök hüSon mərhələdə çoxlu sayda kök hüceyrə ehtiva edən stromalvaskulyar fraksiyanı ehtiva edən yağlı məhlul nəzərdə tutulan birləşməyə yeridilir ceyrə tətbiqi diz oynağı ilə məhdudlaşmır və artrozlu digər oynaqlara da tətbiq oluna bilər.

Kök hüceyrə əməliyyatının qiyməti haqqında ətraflı məlumat üçün +994 77 376 85 00 nömrəsi ilə əlaqə saxlaya bilərsiniz.